Παναγία Κρεμαστής: Οικοδομήθηκε στη θέση παλαιότερου ναού του 1839 που κατεδαφίστηκε το 1958

Η υπάρχουσα εκκλησία ανεγερμένη το 1960, οικοδομήθηκε στη θέση παλαιότερου σταυροθολιακού ναού του 1839 που κατεδαφίστηκε το 1958. Από τον παλαιότερο αυτό ναό διατηρούνται η δυτική αυλόπορτα με το κωδωνοστάσιο του 1804, ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα δείγματα αρχιτεκτονικής μπαρόκ στο νησί, καθώς και η εφέστια θαυματουργός εικόνα της Βρεφοκρατούσας Παναγίας.

Η εικόνα αποτελεί το σεπτό κειμήλιο της Κρεμαστής και το ιερό προσκύνημα της Δωδεκανήσου και φυλάσσεται σε ειδικά διαμορφωμένο και χαμηλότερο κατά ένα περίπου μέτρο, χώρο, ενσωματωμένο στη νοτιοανατολική γωνία της νέας εκκλησίας. Υπάρχουν, ωστόσο, ενδείξεις ότι η σταυροθολιακή εκκλησία οικοδομήθηκε πάνω στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα προγενέστερου ναού.

Η σημερινή εκκλησία είναι κατασκευασμένη στον αρχιτεκτονικό τύπο της τρίκλιτης σταυροειδούς εγγεγραμμένης με τρούλο και μεγάλη δυτική κεραία εν είδει νάρθηκα με πατάρι γυναικωνίτη, διατηρώντας ωστόσο στοιχεία βασιλικής, σε θύμηση της παλαιότερου ναού. Το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Σάββα, ενώ το νότιο στον Άγιο Σπυρίδωνα.

Στο τέμπλο του ναού αναγνωρίζονται δύο κατασκευαστικές φάσεις. Η πρώτη αφορά στο τμήμα του κεντρικού κλίτους, το οποίο προέρχεται από τον παλαιότερο ναό στη θέση του οποίου ανεγέρθηκε ο σημερινός, ενώ η δεύτερη αντιστοιχεί στο τέμπλο των πλάγιων κλιτών και αποτελεί έργο των Κυριάκου Αραού και Παναγιώτη Παπόρη από την Κρεμαστή. Ανάλογης διακόσμησης με το τέμπλο στο μεσαίο κλίτος είναι και ο ξυλόγλυπτος άμβωνας με τον δεσποτικό θρόνο. Αμφότεροι προέρχονται από την προγενέστερη εκκλησία του 19ου αι.

Στο νάρθηκα βρίσκονται τοποθετημένα δύο πανομοιότυπα περίτεχνα ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια. Στο μεν φιλοξενείται η αργυρεπένδυτη εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και στο δε η αργυρεπένδυτη εικόνα της Βρεφοκρατούσας Παναγίας. Η αγιογράφηση του ναού, η οποία αναπτύσσεται πάνω από την ορθομαρμάρωση, έχει πραγματοποιηθεί από αρκετούς καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων και ο Ιωάννης Τερζής, μαθητής του Φώτη Κόντογλου.

Σε επαφή με το βορειοδυτικό τμήμα του ναού αναπτύσσεται υπερυψωμένη στοά σχήματος ‘Γ’ με το μεγαλύτερο σκέλος να εκτείνεται προς δυσμάς. Οι κεραίες της στεγάζουν βοηθητικούς χώρους, η ανακαίνιση των οποίων πραγματοποιήθηκε πρόσφατα, αλλά και το πυργοειδές κωδωνοστάσιο. Στο μέσον της, έμπροσθεν προσκυνηταρίου υπάρχει μαρμάρινη φιάλη αγιασμού. Δυτικότερα της στοάς βρίσκεται το μνημείο του Μητροπολίτου Σπυρίδωνος Συνοδινού, ο οποίος υπήρξε εις εκ των εμπνευστών για την εκ βάθρων ανακαίνιση του Ιερού Ναού της Κοιμήσεως και με την παρουσία του συνέβαλλε καθοριστικά στην υλοποίηση του οράματος αυτού.

Ο ναός της Κοιμήσεως της Παναγίας ή της Καθολικής αποτελεί παρροδιακό, και όχι μόνο, προσκύνημα. Όπως καθιερώθηκε ήδη κατά τον 13ο αι. επί Ανδρονίκου Β’ (1282-1328), ο Αύγουστος είναι συνυφασμένος στη συνείδηση των απανταχού χριστιανών με τη Θεοτόκο με κορύφωση την εορτή του Δεκαπεντάγουστου, ο οποίος αποτέλεσε το κέντρο αυτών των πανηγυρισμών, δημιούργησε τοπικές παραδόσεις και εμφανίσεις λαογραφικών δρωμένων. Έτσι και στην Κρεμαστή, παράλληλα με τις λατρευτικές εκδηλώσεις καθ’ όλη αυτή την περίοδο διοργανώνονται ποικίλες εκδηλώσεις, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει η Πανελλήνια Έκθεση Χειροτεχνίας που προσελκύει εκθέτες και επισκέπτες από όλη τη χώρα.

Κειμήλια

Στον Ιερό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου φυλάσσονται αρκετά κειμήλια, όπως βημόθηρα, εικόνες και λειτουργικά βιβλία, κυρίως μηνολόγια και αργυρεπένδυτα Ευαγγέλια, ένα εκ των οποίων εκδόσεως Βενετίας του 1745. Επίσης, αρκετά αργυρά λειτουργικά σκεύη, όπως Άγιο Δισκοπότηρο, σταυρός ευλογίας κληροδότημα του Μητροπολίτου Αποστόλου Τρύφωνος, αρτοφόριο, θυμιατά, κανδήλες, πολυκάνδηλο κ.ά. Από το 2004 και έπειτα στο ναό διατηρούνται μέσα σε λειψανοθήκη τεμάχια οστών του Αγίου Μύρωνος, Επισκόπου Κρήτης, τα οποία προσκόμισε ο Μητροπολίτης Ρόδου κ.κ. Κύριλλος.

Μεταξύ των σημαντικότερων όμως που συνδέονται με την ιστορία και του ναού, συγκαταλέγονται η εφέστιος θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Καθολικής και ο Επιτάφιος Θρήνος.

Εικόνα Παναγίας Καθολικής

Η επιβλητική εικόνα της Παναγίας της Καθολικής, έργο άγνωστου καλλιτέχνη και χρονολογημένη στον 15ο αι., φιλοξενείται σε ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι, χορηγία της μοναχής Ειρήνης Αντώνογλου, τοποθετημένο στη βόρεια όψη του ειδικά διαμορφωμένου χώρου στη νοτιοδυτική γωνία του υπάρχοντος ναού. Ο χώρος αυτός αποτελούσε μέρος της βορειοανατολικής πλευράς της παλαιότερης εκκλησίας. Κατά την παράδοση, ενσωματώθηκε στην νέα κατασκευή, έπειτα από θαυματουργική υπόδειξη της Θεοτόκου για τη μη μετακίνησή της εικόνας της από τη συγκεκριμένη θέση.

Το υπάρχον προσκυνητάρι αντικατέστησε προηγούμενο, το οποίο καταστράφηκε από πυρκαγιά που εκδηλώθηκε στο χώρο το 1935. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αφορμή για την αποκάλυψη της τοιχογραφίας της Θεοτόκου, της επονομαζόμενης “Κτητόρισσας” που ανάγεται στους χρόνους οικοδόμησης του πρώτου ναού (13ος αι.).

Η εικόνα μέχρι πρότινος έφερε αργυρή επένδυση τοποθετημένη το 1926 και φιλοτεχνημένη από τον Κωνσταντίνο Κρομμύδα και τον υιό του Δημήτριο, η οποία άφηνε ακάλυπτα τα πρόσωπα των εικονιζομένων και το βάθος.

Οι δεσπόζουσες μορφές της Παναγίας και του Ιησού πλαισιώνονται από σεβίζοντες Αρχαγγέλους, η παρουσία των οποίων συνδέεται με τα σημαντικότερα πρόσωπα και περιστατικά της ιεράς ιστορίας, καθώς “τα επίγεια συγχορεύει ουρανοίς”. Στο σύνολό της η παράσταση επιτυγχάνει να μαγνητίσει και να βυθίσει το βλέμμα του προσκυνητή μεταδίδοντάς του την εσωτερική ηρεμία και πραότητα που εκπέμπουν οι εικονιζόμενες μορφές. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα κάλεσμα του βλέμματος σε δημιουργία αγαπητικής σχέσης και κοινωνίας με τον πιστό.

Μικρογραφικό φορητό αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας της Καθολικής φιλοτεχνήθηκε τα τελευταία χρόνια επιτρέποντας την εύκολη μετακίνησή της.

Επιτάφιος Θρήνος

Πρόκειται για χρυσοκέντητη απεικόνιση του Επιταφίου Θρήνου επί πορφυρού βελούδινου υφάσματος. Στο μέσον δεσπόζει το άκαμπτο σώμα του Χριστού και περιμετρικά του οι υπόλοιπες μορφές που είθισται να συνοδεύουν το θέμα. Στα τέσσερα άκρα του υφάσματος εικονίζονται σε προτομή οι Ευαγγελιστές.

Η παράσταση πλαισιώνεται από μεγαλογράμματη επιγραφή απόσπασμα από την Ακολουθία του Επιταφίου Θρήνου. Στις παρυφές των στενών πλευρών υπάρχει χρυσοκέντητη η αφιερωματική επιγραφή: ΑΦΙΕΡΟΘΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΝ ΡΟΔΩ ΠΑΝΑΓΙΑΝ-ΚΡΕΜΑΣΤΩ/ΥΠΟ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α. ΚΑΡΑΒΙΑ ΓΡΙΒΑ, ΤΩ 1912.

Σήμερα ο Επιτάφιος Θρήνος βρίσκεται αναρτημένος σε περίοπτη θέση στο νότιο τοίχο ναού προστατευμένος μέσα σε γυάλινη προθήκη με ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο πλαίσιο.